Czym jest adamaszek

Produkcja tkanin adamaszkowych, żakardowych i frotowych w Großschönau

Czym jest adamaszek?

Prawdziwy adamaszek jest tkaniną dwustronną, najczęściej jedwabną, zwykle jednobarwna, z wzorem matowym na błyszczącym tle (lub odwrotnie), uzyskiwanym przez odpowiednie dobranie splotów tkackich. Inną cechą adamaszku są duże desenie jak i wykończenie kantów krajką ze wzorem w szachownicę.

Ta technika tkacka zapoczątkowana została przeszło 2000 lat temu w Chinach lub Persji. Przez Orient dostała się do Europy. Nazwa tkaniny pochodzi od miasta Damaszek. Północne Włochy, Lyon, Flandria, Holandia były i częściowo nadal są typowymi okolicami tkania adamaszku.

Tkalnia adamaszku w Großschönau

Już w 1666 roku dwóch tkaczy z Großschönau, Friedrich und Christoph Lange, wprowadziło tę technikę, której wyuczyli się w Holandii, do swego rodzinnego miasta. Po kilku dekadach adamaszkowe nakrycia stołowe z Großschönau zyskały popularność na świecie. Nigdzie indziej w Niemczech nie produkowano tak długo i tak wiele adamaszku jak w Großschönau. Pracowało tu do 1000 krosien, także trzy czwarte ludności utrzymywało się z tego rzemiosła.

W 1834 roku w Großschönau działało już 12 producentów krosien, 5 wiązaczy, 5 rysowników wzorów, 205 tkaczy adamaszku, 849 czeladników, 93 zatrudnionych przy naciąganiu, 60 przy pedałowaniu, oraz 76 uczniów.

Wykonawca wzrorów przenosił wzór za pomocą sznurków. Prace rysownika i wykonawcy wzorów dla jednego obrusa mogły trwać kilka miesięcy, w zależności od stopnia trudności wzoru. Za pomocą kłębków sznurków przez wzór przeciągana była osnowa. Tkacz tworzył za pomocą nicielnicy wątek, i krzyżując osnowę przez przesmyk, produkował tkaninę. Gdy używano delikatnych nici uzyskiwano tylko 20 cm materiału w ciągu dnia. Gdy tkano obrus do czterech metrów szeroki, przy krośnie, obok tkacza, pracowało jeszcze pięciu pomocników.

Wynalazek techniki żakardowej w 1805 roku i wprowadzenie jej w 1834 roku w Großschönau wyparło tkanie adamaszku, który będąc o wiele droższy, nie mógł konkurować z tanimi tkaninami żakardowymi. Wraz z drugą wojną światową w Großschönau zaprzestano zupełnie tkania adamaszku.

Historia pewnej firmy w Großschönau

W 1832 roku "niezwykle pracowity" mistrz tkacki Christian Gottlieb Hänsch założył własną firmę, którą po jego smierci przejęła żona, a potem syn Carl Gottlieb Hänsch. Carl Gottlieb ukończył drezdeńską Akademię Sztuki Użytkowej, później uczył wzrornictwa w Szkole Tkactwa w Großschönau.

Od 1870 roku, oprócz białych i kolorowych adamaszków, produkowano również adamaszki obiciowe w kolorowe paski. Ponadto wytwarzane były półlniane serwetki żakardowe z frędzelkami. Firma rozwinięła eksport na szeroką skalę.W 1880 roku Firma Hänsch odznaczona została srebrnym medalem na wystawie włókienniczej w Melbourne.

W latach 80-tych XIX wieku firma była już w rękach trzeciego pokolenia. Społecznie nastawiony Karl Gottlieb Hänsch przejął firmę w 1880 r., w 1882 dołączył Ernst Hänsch. Obok eksportu lnianych i kratkowanych chustek żakardowych, na plan pierwszy wysunęła się produkcja materiałów frotowych. W 1884 roku wprowadzone pierwsze mechaniczne krosna żakardowe, dwa lata później - krosna frotowe. Rentowność fabryki znalazła również wyraz w poszerzeniu budynków fabrycznych.

W 1912 roku firma opatentowała własny produkt tekstylny, z charakterystycznym wzorem. W czasie pierwszej Wojny Światowej produkcja musiała zostać przestawiona na płótna namiotowe, drelichy, worki na proch i liny samolotowe. Brak surowców zmuszał do produkowania materiałów z papieru.

W 1919 roku kierownictwo firmy przejęli Karl Martin Hänsch i Karl Walter Hänsch. Firmę poszerzono o własną fabrykę nici.

Od początku lat 30-tych zaczęto produkować pieluszki i powijaki. Te nowe produkty miały własną markę "Iduna". Produkty frotowe zaś chronioną markę "Gittergold". W 1936 roku, w oparciu o najnowsze osiągnięcia, ruszyła produkcja półlnianych płócien stołowych, materiałów obiciowych i frotowych.

Wskutek drugiej wojny światowej produkcja została w 1942 roku przerwana, ponieważ pomieszczenia firmy przejęte zostały przez przemysł zbrojeniowy.

Po wojnie produkcja tekstylna została wznowiona. Czterech byłych pracowników firmy uruchomiło maszyny, szwaczki szyły z materiału obiciowego torby do zakupów. Do produkcji używano też włókna celulozowego. Później ruszyła produkcja koszul i ubrań roboczych, jak i wyrobów frotowych. Większa część towaru exportowana była do Związku Radzieckiego. Pod koniec 1945 roku firma zatrudniała 60 osób.

Ze względu na to, że w czasie wojny w pomieszczeniach fabryki działał przemysł zbrojeniowy, w 1946 roku 3/5 posiadłości firmy Hänsch została wywłaszczona. To bezprawne wywłaszczenie zaprzepaściło dorobek pokoleń. Pomimo to, firma próbowała się zorganizować na nowo na drastycznie zmniejszonej przestrzeni. Po krótkim czasie pracowało 100 krosien żakardowych. W 1949 roku 147 pracowników wytrwarzało 400 tysięcy m² materiałów.

Po ukończeniu studiów na wydziale włókiennictwa, Christian Hänsch (ur. w 1930 roku) zaczął pracować w rodzinnej firmie. Pomimo trudnych warunków, organa państwowe wymagać zaczęły ciągłego wzrostu produkcji. W 1950 roku wprowadzona została praca na trzy zmiany. W 1958 roku Firma Hänsch została przekształcona w zakład z udziałem państwowym.

W 1959 roku firma zatrudniała 260 osób, które wytwarzały 680 tysięcy m² materiałów frotowych. Eksportowano je do Niemiec Zachodnich, krajów skandynawskich, na Bliski Wschód, do Afryki i obu Ameryk. W 1960 roku zakład wprowadził na rynek płaszcze damskie z wyszywanego materiału frotowego. W 1962 roku produkcja osiągnęła maksimum 740 tysięcy m². 300 osób pracujących na 92 starych krosnach z lat 20-tych nie była w stanie wyprodukować więcej. Pod koniec lat 60-tych w celu ustabilizowania asortymentu wyrobów wszystkie zakłady wyrobów frotowych w Górnych Łużycach zostały połączone w jedno przedsiębiorstwo. Nowym zadaniom stare krosnia nie mogły sprostać, a na nowe nie było wystarczająco przestrzeni. Wskutek tego tkalnia została zamknięta, natomiast poszerzona została istniejąca już wytrwórnia nici.

W 1972 roku Firma Hänsch została upaństwowiona. W 1975 roku VEB Frotana przejęła zakład VEB Webzwirn, następcę firmy C.G. Hänsch. Wraz z końcem socjalistycznej gospodarki planowej nastąpił również koniec produkcji tej bogatej w tradycję firmy. Z wywłaszczonej w 1946 r. części firmy powstał zakład, produkujący odzież przeciwdeszczową, pontony, namioty i płetwy. W 1991 r. zakład ten został przejęty przez Deutsche Schlauchboot GmbH.

1 października 1992 roku "Frottana" została sprywatyzowana przez Grupę Vossen z Gütersloh, przodującą na europejskim rynku materiałów frotowych. Obecnie pracują dwa zakłady, w Großschönau i Jonsdorf, zatrudniające 250 osób. Przedsiębiorstwo Frottana-Textil GmbH & Co.KG, dzięki dużym inwestycjom, posiada obecnie najnowocześniejszy park maszynowy w obrębie Grupy Vossen.

Literatura:

Ellger, Dietmar (1992). Jahresschrift des Damast-und Heimatmuseum Großschönau